دبیرخانۀ شورای عالی سلامت و امنیت غذایی
یکی از ویژگیهای مهم جوامع توسعهیافته و در حال توسعۀ امروزی تغییر الگوی بیماریها از بیماریهای واگیر (مانند مالاریا، وبا .....) به سمت بیماریهای غیرواگیر و مزمن (مانند بیماریهای قلبی – عروقی، سکتۀ مغزی، دیابت و ....) است. عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر یک عامل مشخص و خاص نبوده و معمولا با الگوی زندگی افراد و نیز شرایطی که در آن زندگی کرده و کار میکنند در ارتباط است. این شرایط که از آن به عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت یاد میکنند، به یکباره ظاهر نشده و به یکباره اثر نمیکنند بلکه در دراز مدت با ایجاد و تشدید عوامل خطری مانند تغذیۀ نامناسب، کمتحرکی و چاقی، زمینه را برای ابتلاء به بیماریهای غیرواگیر مستعد کرده و در نهایت سلامت فرد را به مخاطره میاندازند.
از این رو در جوامع کنونی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت بیش از هر عامل دیگری در ارتقاء سلامت جوامع تاثیرگذار هستند .اما تاثیرگذاری بر این عوامل خارج از بخش سلامت بوده و تنها از طریق همکاری بین بخشی با سایر دستگاهها میتوان شرایط زندگی، تحصیل و کار انسانها را به شیوهای تغییر داد که به ارتقاء سلامت افراد و جوامع منتهی شود.
همکاری بین بخشی یک رابطۀ شفاف بین بخش سلامت با بخشهای دیگر در زمینۀ به اشتراک گذاشتن اطلاعات، منابع و اختیارات است و لازمۀ تدوین سیاستهای مشترک برای پیشگیری و حل مشکلات پیچیده سلامت جامعه است بهطوریکه نتیجۀ نهایی از تنها عمل کردن بخش سلامت موثرتر، کاراتر و پایدارتر باشد .در همکاری بین بخشی لازم است فعالیت بین بخشهای مختلف در راستای اهداف مشخص هماهنگ شود. همچنین همکاری بین بخشی به ساختاری جهت ارائه شواهد علمی، بهرهگیری از تجارب خبرگان در هر بخش، حمایتطلبی و در نهایت تصمیمگیری در سطح کلان و با هدف بهبود زیر ساختهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیاز دارد.
فرایند همکاری بین بخشی به گونهای تعریف شدهاست که در کل چرخۀ سیاستگذاری در سایر بخشها، سلامت جامعه مد نظر قرار گیرد و به ساختارهایی هم در سطح سیاستگذاری و هم در سطح کارشناسی جهت تدوین و اجرای سیاستهای سلامتمحور نیاز دارد .هرچند هدف از ایجاد این زیر ساختها تنها تصویب و اجرای سیاستها و برنامهها نیست، بلکه ایجاد این زیر ساختها سبب میشود تا تعاملی نزدیک بین مدیران و کارشناسان در دستگاههای تاثیرگذار بر سلامت ایجاد شود که پیامد آن تنها به اجرای سیاستهای مصوب خلاصه نمیشود بلکه با ایجاد فضایی سازنده، مبتنی بر شواهد علمی و درک متقابل سبب میشود تا دستگاههای ذیربط با استفاده از اختیارات و ظرفیتهای خود در جهت سلامت محور نمودن سیاستها و برنامههای حوزۀ خود اقدام نمایند.
بهطور کلی در مورد موضوعات همکاری بین بخشی یا وزارتخانههای همکار و وزرای آنها تفاهم دارند و یا تفاهم نداشته و موضع متعارض یکدیگر اتخاذ کردهاند. ساختارهای بین بخشی در خصوص موضوعات مورد تفاهم که از نظر هر دو دستگاه اهمیت بالایی دارد بسیار خوب میتوانند کار کنند. اما در صورت عدم وجود تفاهم، واحدها و کمیتههای بین بخشی تنها میتوانند موضوع را شفاف کرده و راهکارها را بیان کنند اما حل مسئله به تعهد سیاسی نیاز دارد، هر چند در این موارد نیز احتمالا کمیتهها و واحدهای بین بخشی تنها ساختارهایی هستند که میتوانند همکاری بین بخشی را تسهیل کنند.
در کشور ما نیز توجه به نقش و اهمیت سایر بخشها در کنترل بیماریها و عوامل خطر آنها از دیرباز مورد توجه بودهاست و بخش اعظم بار کنترل بیماریهای عفونی تنها با توسعۀ زیرساختهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در کشور میسر شد. هر چند ایجاد زیرساختهای رسمی برای همکاری بین بخشی به دو دهۀ اخیر منوط میگردد، بهویژه با تشکیل شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در برنامۀ چهارم، که متولی سیاستهای بین بخشی سلامت و دستگاههای اصلی تاثیرگذار بر سلامت تعیین شدند.
اما شورای عالی تنها نقش سیاستگذاری داشته و برای به گردش در آوردن چرخۀ سیاستگذاری، وجود کمیتهها و کارگروههای تخصصی بین بخشی نیز ضروری است که در زیر مجموعۀ دبیرخانۀ شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در قالب کارگروههای تخصصی تشکیل شدهاند.
علاوه بر کارگروههای تخصصی و کمیتههای فنی بین بخشی، لازم است در وزارتخانهها و سازمانهای عضو شورای عالی سلامت و امنیت غذایی، واحدی بهعنوان هماهنگکنندۀ درونسازمانی و بهعنوان رابط با شورای عالی سلامت و امنیت غذایی تشکیل شود. دلایل لزوم تشکیل چنین واحدی به شرح زیر میباشد.
- ایجاد حساسیت در سایر دستگاهها در مورد سلامت مصرفکنندگان کالا و خدمات آن دستگاه، سلامت کارکنان و حفظ محیط زیست
- تسهیل هماهنگی درونسازمانی با توجه به وظایف ذاتی واحدها و ادارات زیرمجموعۀ هر دستگاه
- شناسایی مراکز تصمیمگیری و سیاستگذاری در حوزۀ مربوطه
- آشنایی با فرهنگ سازمانی و روابط غیررسمی در هر دستگاه
- تسهیل دسترسی به دادهها و اطلاعات مرتبط و تدوین گزارشها
با توجه به موارد فوق تشکیل دبیرخانۀ سلامت بهعنوان یکی از مفاد تفاهمنامههای همکاری بین بخشی در نظر گرفته شد که بر اساس توافق بهعمل آمده با هر دستگاه، در حوزۀ مورد توافق مستقر خواهد شد.
ماموریت دبیرخانۀ سلامت
دبیرخانۀ سلامت در هر دستگاه ماموریت دارد تا با مشارکت در فرآیند سیاستگذاری درونبخشی و بین بخشی، تدوین، تصویب و اجرای سیاستهای تضمینکنندۀ سلامت جامعه را تسهیل کرده و با استفاده از ابزارهای قانونی و مقررات موجود خطرات و عوامل تهدیدکنندۀ سلامت در سایر سیاستها و برنامهها را به حداقل برساند.
ساختار و اعضای دبیرخانۀ سلامت
دبیرخانۀ سلامت در حوزۀ وزارتی که با کلیۀ واحدهای تصمیمگیری و سیاستگذاری دستگاه در ارتباط است میبایست در ذیل بالاترین مقام دستگاه اجرایی یا در یکی از معاونتها که بیشترین ارتباط را با سایر معاونتها و مراکز تصمیمگیری و سیاستگذاری زیر مجموعۀ آن دستگاه دارد، تشکیل شود.( مانند معاونت هماهنگی، یا معاونت برنامهریزی (
در برخی وزارتخانهها و سازمانها یک اداره یا دفتر که از پیش، بیشترین ارتباط را با حوزۀ سلامت داشتهاست، میتواند بهعنوان دبیرخانۀ سلامت معرفی گردد. در این صورت لازم است تضمینی برای تقویت هماهنگی درونسازمانی و توسعۀ ارتباط دبیرخانۀ سلامت با مراکز سیاستگذاری و برنامهریزی آن دستگاه در نظر گرفته شود.
دبیرخانه سلامت ساختاری مجازی است و اعضای آن صرفا با پست انشایی منصوب میشوند؛ مسئول دبیرخانه با انتخاب رئیس دستگاه و معرفی آن به دبیر شورای عالی سلامت و امنیت غذایی ) وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ( تعیین میشود.
لازم است مسئول دبیرخانۀ سلامت از شرایط زیر برخوردار باشد:
- دارای پست سازمانی هم ردیف مدیر کل
- آشنایی با حوزههای سیاستگذاری، برنامهریزی و بودجه در آن دستگاه
- دارای مهارت بالا در برقراری ارتباط درونسازمانی و برونسازمانی و نیز انجام کار تیمی
لازم است حداقل یک نفر کارشناس بهصورت پارهوقت برای پیگیری مکاتبات و گزارشها در نظر گرفته شود.
دبیرخانۀ سلامت در هر دستگاه میتواند در زیر مجموعۀ خود بهصورت دائم یا موقت کمیتههای فنی و اجرایی تشکیل دهد .اعضای این کمیتهها بر اساس تفاهمنامهها و یا مصوبات شوراها و کمیسیونهای قانونی و یا برحسب نیاز تعیین و با حکم مسئول دبیرخانه تشکیل خواهد شد.
شرح وظایف دبیرخانۀ سلامت
- مشارکت در تعیین موضوعات در اولویت برای طرح در شوراهای تصمیمگیری از جمله شورای عالی سلامت و امنیت غذایی
- تعیین و معرفی مدیران و کارشناسان مرتبط برای فعالیت در کارگروهها /کمیتههای مشترک
- گردآوری آمار و اطلاعات و شواهد علمی مرتبط با دستورکارِ کارگروههای مشترک
- تسهیل شناسایی مدیران و کارشناسان مرتبط و هماهنگی جهت حضور ایشان در جلسات مشترک بین بخشی
- هماهنگی درونسازمانی برای دریافت نظرات در خصوص موضوعات مطرحشده در کارگروهها و کمیتههای بین بخشی و پیشنویس سیاستها
- ارائۀ مستندات به وزیر /رئیس سازمان و معاونین ایشان در مقاطع تصمیمگیری
- هماهنگی با وزیر /رئیس سازمان و معاونین ایشان برای حضور در جلسات
- همکاری، هدایت و تسهیل فرآیند تدوین سیاستهای درونبخشی با محوریت ارتقاء سلامت جامعه
- تسهیل اجرای مداخلات سلامتمحور و پیشگیری از مداخلات مضر سلامت و اجرای قوانین و مقررات مرتبط با پیوست سلامت
- هماهنگی با حوزۀ برنامهریزی وزارت، جهت تدوین برنامههای عملیاتی مرتبط با سیاستهای مصوب در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی و یا سایر کارگروهها یا کمیتهها و کمیسیونهای مشترک
- تامین و جذب منابع مالی مداخلات بر اساس برنامههای عملیاتی مصوب در کارگروههای مشترک
- همکاری لازم در امر پایش و ارزشیابی برنامههای عملیاتی مرتبط
- حمایتطلبی درونسازمانی و برونسازمانی برای اجرای مداخلات سلامتمحور
- مشارکت در امر آموزش و پژوهش در حوزههای مشترک بین وزارت متبوع و وزارت بهداشت
- تسهیل ارتباط با سازمانهای مردم نهاد و نمایندگان مردم و حوزههای مشارکت مردمی در وزارت متبوع به منظور جلب مشارکت مردمی در تدوین اجرای سیاستهای سلامتمحور
- استفاده از ظرفیت رسانههای جمعی مرتبط با وزارت متبوع در خصوص ترویج رفتارها و مداخلات سلامتمحور
- ایجاد بستر مناسب برای استقرار مداخلات سلامتمحور با هدف حفظ سلامت کارکنان وزارت متبوع
- ارسال دعوتنامه و دستور جلسات به اعضا
- تنظیم صورتجلسات
- تهیه و تنظیم مصوبات و انعکاس آن به دبیرخانۀ شورای عالی سلامت و امنیت غذایی
- پیگیری اجرایی شدن مصوبات
- دریافت و تنظیم گزارشها از کمیتهها و کارگروههای تخصصی و انعکاس به دبیرخانۀ شورای عالی سلامت و امنیت غذایی و در صورت نیاز سایر مراجع ذیربط
- آمادهسازی درخواستها و پیشنهادات برای طرح در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی
- سایر امور محوله